Trần Thủ Độ được biết đến nhiều trong quần chúng với câu: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất thì xin Bệ hạ đừng lo!”. Ông nói câu đấy với Trần Thái Tông, khi được ngài hỏi về cách đối phó với giặc Nguyên.
Theo kiến thức phổ thông, Trần Thủ Độ được nhắc đến như vị anh hùng của dân tộc, có công lập ra nhà Trần, phò vua đánh giặc Nguyên mấy lần xâm lược. Những chiến công lẫy lừng, hết dạ trung thành với vua, yêu nước thương dân. Nhưng đó là tất cả về ông? Hãy cùng NATuts đi sâu vào tìm hiểu về ông.
1. Về gia thế họ Trần:
Đọc tên cũng biết, Trần Thủ Độ là một người họ Trần. Vậy dòng họ này đã bằng cách nào leo lên con đường đế vương? Đây là một dòng tộc trâm anh thế phiệt? Hay chỉ là một gia tộc áo vải? Việc họ Trần nối ngôi là do thuận thiên mệnh? Hay do cướp đoạt?
a. Về xuất thân
Theo Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim:
“Năm Mậu Thìn (1208) ở Nghệ An có người Phạm Du. Hắn chiêu nạp những đồ vong mệnh, cho đi cướp các thôn dân, có bụng làm phản. Cao Tông sai quan Phụng Ngự là Phạm Bỉnh Di đi đánh Phạm Du.
…
Phạm Du cho người về kinh, lấy vàng bạc đút lót với các quan trong triều, để vu cho Bỉnh Di ra làm việc hung bạo, giết hại những kẻ không có tội, và Phạm Du lại xin về triều để kêu oan.
…
Bỉnh Di về kinh vào chầu, Cao Tông truyền bắt giam, lại toan đem làm tội. Bấy giờ có bộ tướng của Bỉnh Di là Quách Bốc đem quân phá cửa thành cứu Bỉnh Di.
Cao Tông thấy biến, bèn đem giết Phạm Bỉnh Di đi, rồi cùng với Thái Tử chạy lên mạn sông Quy Hóa (Phú Thọ). Thái tử Sam thì chạy về Hải Ấp, làng Lưu Gia.
…
Khi Thái tử Sam chạy về Hải Ấp vào ở nhà Trần Lí. Nguyên Trần Lí là người làng Tức Mặc (Nam Định), làm nghề đánh cá, nhà giàu có, có nhiều người theo phục, sau nhân buổi loạn cũng đem chúng đi cướp phá. Đến khi Thái tử Sam chạy về đấy, thấy con gái Trần Lí có nhan sắc, lấy làm vợ, rồi phong cho Trần Lí tước Minh Tự và phong cho người cậu Trần Thị là Tô Trung Từ, người ở làng Lưu Gia làm Điện tiền Chỉ huy sứ.
Anh em họ Trần mộ quân về kinh dẹp loạn, rồi lên Quy Hóa rước Cao Tông về cung. Cao Tông cho quân về làng Lưu Gia đón Thái tử, còn Trần Thị thì về ở nhà Trần Lí.”
Luận:
Ta thấy, họ Trần là một gia tộc nhỏ, không thuộc dòng dõi trâm anh thế phiệt. Người thuộc dòng họ này được Sử cũ nhắc đến đầu tiên là Trần Lí. Là một người đánh cá, nhà giàu có, nhân buổi loạn lạc mà đem người đi cướp phá. Con gái Trần Lí, Trần Thị được Lí Cao Tông lấy làm vợ, từ đây mầm mống diệt vong của nhà Lí đã được gieo vào.
2. Cả họ làm quan:
Theo Việt Nam sử lược:
“Thái tử Sam lên ngôi, tức là vua Huệ Tông, rồi lại sai quan đi rước Trần Thị về phong làm Nguyên phi.
Bấy giờ Trần Lí đã bị quân cướp giết, chúng theo về người con thứ là Trần Tự Khánh. Huệ Tông bèn phong cho Tự Khánh làm Chương Tín hầu và cho người cậu Trần Thị là Tô Trung Từ làm Thái úy, Thuận lưu bá […]
Huệ Tông phong Trần Thị làm Hoàng hậu, Tự Khánh làm phụ chính và người anh Tự Khánh là Trần Thừa làm Nội thị phán thủ. […]
Huệ Tông phải bệnh, thỉnh thoảng có cơn điên, rồi cứ uống rượu say ngủ cả ngày, việc chính trị đều ở tay Tự Khánh quyết đoán cả.
Đến tháng Chạp năm Quý Mùi (1223) Tự Khánh mất, Huệ Tông cho Trần Thừa làm Phụ quốc Thái úy, sang năm sau lại cho người em họ Hoàng hậu là Trần Thủ Độ làm Điện tiền Chỉ huy sứ. Từ đó trong triều cũng quyền ở Thủ Độ cả.”
Luận:
Xét kĩ, vua Lí Huệ Tông cũng là nguyên nhân không nhỏ dẫn đến việc nhà Lí mất ngôi. Do quá nhu nhược, chính ông đã tiếp tay cho họ Trần cướp ngôi.
2. Trần Thủ Độ sau khi Huệ Tông nhường ngôi:
a. Trước khi lập ra nhà Trần:
Theo ghi chép, Huệ Tông bênh mãi không khỏi, mà Trần Thị chỉ sinh được hai người con gái. Người chị là Thuận Thiên, em gái là Phật Kim vừa lên 7 tuổi. Huệ Tông yêu mến lắm, cho nên mới lập làm Thái Tử. Tháng 10 năm 1224, truyền ngôi cho Chiêu Hoàng rồi vào ở chùa Chân Giáo.
Sau khi vua Chiêu Hoàng lên ngôi, quyền hành ở tay Thủ Độ cả. Thủ Độ lại tư thông với Thái hậu, đêm ngày tìm mưu lấy cơ nghiệp nhà Lí. Bèn cho cháu là Trần Cảnh vào hầu Chiêu Hoàng, làm chức Chính thủ.
Đến tháng Chạp thì Chiêu Hoàng lấy Trần Cảnh và truyền ngôi cho chồng.
Luận:
Nói một đứa bé 7 tuổi là đem lòng thích Trần Cảnh, rồi từ đó sáng lập ra cơ nghiệp nhà Lí. Ta mới thấy mưu lược của Thái sư cao đến đâu.
Việc Lí Chiêu Hoàng cưới Trần Cảnh được chép lại như sau:
Đại Việt Sử ký Toàn thư chép:
| “ | … Một hôm, Cảnh lúc ấy mới lên 8 tuổi, phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng trông thấy làm ưa, mỗi khi chơi đêm cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng lên bóng. Có một hôm, Cảnh bưng chậu nước hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn chầu thì lấy khăn ném cho Cảnh. Cảnh không dám nói gì, về nói ngầm với Thủ Độ. Thủ Độ nói: “Nếu thực như thế thì họ ta thành hoàng tộc hay bị diệt tộc đây?”
Lại một hôm, Chiêu Hoàng lại lấy khăn chầu ném cho Cảnh, Cảnh lạy rồi nói: “Bệ hạ có tha tội cho thần không? Thần xin vâng mệnh”. Chiêu Hoàng cười và nói: “Tha tội cho ngươi. Nay ngươi đã biết nói khôn đó”. Cảnh lại về nói với Thủ Độ. Thủ Độ sợ việc tiết lộ thì bị giết cả, bấy giờ mới tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung cấm. Thủ Độ đóng cửa thành và các cửa cung, sai người coi giữ, các quan vào chầu không được vào. Thủ Độ loan báo rằng: “Bệ hạ đã có chồng rồi”. |
b. Sau khi lập ra nhà Trần:
Sau khi Trần Cảnh lên làm vua, tức là Trần Thái Tông, phong cho Trần Thủ Độ làm Thái sư Thống quốc hành quân chinh thảo sự. Lúc bấy giờ, Thái Tông vừa lên 8 tuổi, việc gì cũng do Trần Thủ Độ cả.
Trần Trọng Kim nhận xét: “Thủ Độ tuy là người không có học vấn nhưng thật là một tay gian hùng. chủ ý cốt gây dựng cơ nghiệp nhà Trần cho bền chặt, cho nên dẫu việc tàn bạo đến đâu, cũng làm cho được.”
Quả thật, sau khi Huệ Tông đã lên ở chùa Chân Giáo, Thủ Độ vẫn muốn giết cho bằng được. Một hôm Huệ Tông ngồi nhổ cỏ ở sân chùa Chân Giáo, Thủ Độ đi qua trông thấy, mới nói rằng: “Nhổ có thì phải nhổ cả rễ cái nó đi”. Huệ Tông nghe thế đứng dậy rằng: “Nhà người nói ta hiểu rồi”. Được mấy hôm, Thủ Độ cho người mời Huệ Tông, Huệ Tông biết ý, vào nhà sau thắt cổ tự tận.
Còn Thái hậu là Trần Thị giáng xuống làm Thiên Cực công chúa để gả cho Thủ Độ. Bao nhiêu cung nhân nhà Lí thì gả cho những Tù trưởng các Mường.
Thủ Độ đã hại Huệ Tông, lại muốn trừ nốt tôn thất nhà Lí. Đến năm Nhâm Thìn (1232) nhân làm lễ Tiên hậu nhà Lí. Thủ Độ sai đào hầm, làm nhà lá ở trên, đến khi các tôn thất nhà Lí đi vào thì sụt hố, truyền cho đổ đất chôn sống.
Thủ Độ đã hại chết cả họ Lí, lại muốn cho hậu thế không ai nhớ đến nữa. Nhân vì tổ nhà Trần tên là Lí, bắt trong nước ai là họ Lí đều phải cải là họ Nguyễn.
Tạm kết:
Qua trên, ta thấy Trần Thủ Độ quả là một tay gian hùng. Ông sẵn sàng làm mọi việc miễn cho nhà Trần vững đạp ngai rồng. Việc tàn ác đến đâu cũng làm được.
Nhưng xét kĩ lại, Trần Thủ Độ cũng là anh hùng của dân tộc, có công giúp vua chống được giặc Mông. Càng là người chính trực, không nể tình riêng. Về tài năng và đức độ của ông, xin được kể thêm ở phần 2.
